Intervju Disput.me – Mirjana Kuljak

Kuljak: Radi se o ubrzavanju dovrsavanja ukljucivanja drzava nasljednica bivse Jugoslavije u NATO vojno-političku grupaciju. Interes Zapada za ubrzavanjem ovog procesa potiče od činjenice geopolitičkog jacanja Rusije i prihvatanja tog jačanja kao geopolitičkog relaksa  od strane onih balkanskih  naroda koji prema Rusiji gaje tradicionalno dobre istorijske veze. To su Srbija i Crna Gora.

Iako organizatori nedavnih protesta u Crnoj Gori, parlamentarna grupacija Demokratski front, izricito negiraju da ovi protesti imaju bilo kake veze sa geopolitičkim kontekstom, odnosno sa uskoro očekivanom pozivnicom za ulazak Crne Gore u NATO, skoro da nema inostranog analiticara i medija koji ove proteste ne tumače van regionalnog, pa čak i globalnog, geopolitičkog konteksta.

Znači, ovi protesti predstavljaju predizborni uvod u formiranje buduće proatlantističke strukture vlasti u Crnoj Gori, što je neophodno kada se neka zemlja priprema da udje u NATO, jer samom ulasku mora da prethodi  predpristupno čisćenje domaće službe bezbjednosti u korist zapadnih obavjestajnih službi, sto nije moguce bez adekvatne podrske iz struktura vlasti. Istom predpristupnom  “protokolu“  bila je podvrgnuta Francuska 1966. godine, kada je francuski predsjednik Šarl de Gol rekao “ne” atlanticizmu SAD-a i Velike Britanije, u kontekstu tadašnjeg geopolitičkog rivalstva Zapada sa SSSR-om.

Postavlja se pitanje – zasto organizatori nedavnih protesta namjerno precutkuju ovu geopolitičku ćinjenicu, dok istovremeno podgrijavaju energiju naroda na bunt, u cilju formiranja Prelazne vlade koja bi trebalo da organizuje “prve slobodne izbore” u Crnoj Gori (jer su dosadašnji, i po njihovom tvrdjenju, kradeni), kojim će se dobiti politicki sastav vlasti za koji neće biti beznačajan njegov odnos prema geopolitičkom odnosu snaga? Zasto to prećutkuju, a znaju da većinska volja naroda ne podržava ulazak Crne Gore u NATO, i znaju da Crnoj Gori u decembru predstoji upućivanje pozivnice za NATO?   Ne može biti da su geopolitički faktor “smetnuli sa uma”, već će prije biti da  ono za što se javno i formalno zalazu odudara od onoga kako se stvarno ponašaju i od onoga sto je vecinska volja gradjana. Ili smatraju da je netransparentnost dozvoljena kada je riječ o političkoj borbi? Ne zaboravimo da u DF-u imamo dva glavna konstituenta, Pokret za promjene i Novu srpsku demokratiju.  Budući da je odnos ova dva konstituenta prema pitanju atlantskih integracija različit, a budući da su u saglasju da o tome sada ne govore, njihov odnos prema gradjanima, a posebno onima koji ih podržavaju na protestima,  budući da je netransparentan, ostavlja ogroman prostor za manipulaciju narodom u geopolitičke svrhe.

D: Kakav je odnos partija na vlasti prema tom pitanju?

Kuljak: Ni vladajuće stranke odnos prema ovom pitanju nisu artikulisale na transparentan nacin. Vlast deklarativno i otvoreno vodi proatlantsku politiku, uprkos tome što za tako važno pitanje nije dobila podršku gradjana. Istovremeno, u službi državne bezbjednosti su vidljive dvije struje  – Djukanovićeva i Krivokapićeva, odnosno lokalno-mafijaška i globalno-atlantistička.  Buduci da “poslovne veze”, veze Djukanovića,  još iz vremena Miloševića, sežu do Moskve, što NATO promoterima Krivokapićeve struje ne odgovara,  potrebno je službu bezbjednosti “očistiti” od “primjesa” koje iz ugla atlanticizma nisu dobrodošle. Sam Djukanović, ali i familija Marović (u tom smislu bi trebalo provjeriti  porijeklo imovine svim političarima u Crnoj Gori),  bi sada vjerovatno želio da se oslobodi svih kompromitujućih “poslovnih veza”, kako bi zadovoljio sve učestalije “pozive” atlanticista. Pošto to nije jednostavno, on vapi za Zapadnim pokroviteljstvom, ne bi li se stavio pod zaštitu onog koji je trenutno jači (što radi svih proteklih dvadeset i pet godina), preporučujući im se policijskim prekoračenjima i mlaćenjem naroda koji protestuje zbog socijalno-ekonomskog nezadovoljstva, pokazujući kako je sposoban da održi red i mir i ustavni poredak.

Istovremeno, često se moglo čuti i pročitati, iz uglavnom zapadnih izvora ili njima naklonjenih domaćih političara, od kojih je jedan i konstituent DF-a, Nebojša Medojevic iz Pokreta za promjene, da u crnogorskoj službi bezbjednosti postoji ruski uticaj. Takodje, po istom pitanju, prije nekoliko dana  je jedan zapadni zvaničnik izjavio da Crnoj Gori (DPS dijelu crnogorske vlasti) nije smetao ruski kapital kad je on trebao za Kombinat aluminijuma u Podgorici (KAP), praktično ponovivši slične riječi jednog visokog ruskog dužnosnika od prije nekoliko godina,  koji je na upit o porijeklu ruskih para ulozenih u KAP,  odgovorio, parafraziram – nismo ni mi vas pitali za porijeklo novca kada ste ga 90-tih donosili u Moskvu.

D: Šta nam to govori?

Kuljak: Govori to da uprkos retorici, i praktično (in)direktnom pritisku Zapada na Djukanovića (sudskim procesima za sverc duvana, a moguce i za ratne zlocine) da dovrsi posao učlanjenja Crne Gore u NATO, ova vlast, sa DPS-om kao glavnim konstituentom, to nije u stanju da uradi, a da u službi bezbjednosti ne ostane Djukanovićev uticaj, čiji je novac do sada nastavljao da teče kroz poslovne kombinacije, koje za zapadne službe vjerovatno nisu dobrodošle.  Pod takvim pritiskom, sa obje strane (Zapada i “poslovnih veza”), Djukanović mora da nalazi izlaz za sebe (a Crna Gora je, pa skoro, dobrovoljni talac), a nalazi ga tako sto će morati da uvuče Crnu Goru u NATO, da bi zauzvrat dobio zaštitu (da mu neće biti nastavljeni sudski procesi) i mirno povlačenje sa vlasti.

D: Kako neko moze Djukanovicu da garantuje zaštitu od eventualnih sudskih procesa?

Kuljak: Može opozicija, tako što će realizovati plan formiranja Prelazne vlade, u kojoj će biti i predstavnici DPS-a i SDP-a, koja će organizovati “prve slobodne izbore” (sic!), na kojima ce  Djukanovićev DPS ovoga puta morati da izgubi (ako misli izbjeći pomenuta sudjenja), kako bi njegov, a sa njime i “ruski” uticaj u službi državne bezbjednosti bio skoro ugašen, a prevagu odnijele  proatlantističke političke snage. I sve to uprkos protivljenju većine gradjana antlantističkoj orijentaciji Crne Gore.

D: Na koga onda Zapad racuna na u postupku učlanjenja Crne Gore u NATO, ako već postoji značajno većinsko  protivljenje gradjana?

Kuljak: Na gradjane, očigledno,  ne računa. Medjutim, računa na one političke aktere koji ce ovaj postupak izvesti na takav način da on, uprkos protivljenju gradjana, bude izveden tako da izgleda legitiman.

D: Kako je to moguće?

Kuljak: Moguće je na dva nacina – jedan je taj da sastav nove Skupstine, nakon “prvih slobodnih izbora”, bude takav da u njoj bude dovoljan broj onih stranaka koje su za uclanjenje Crne Gore u NATO, a da to većinski ne bude DPS, iz navedenih razloga, već kompozicija postojećih  i novih stranaka koja će u sumi predstavljati proatlantski saziv Skupštine. Drugi način je, ako procjena bude da se javnost jako opire ulasku Crne Gore u NATO, da se nakon “prvih slobodnih izbora”organizuje referendum,  koji ce gradjani, poučeni iskustvom tek održanih “prvih slobodnih izbora”  smatrati slobodnim, pa će i ishod takvog referenduma, iako protivno glasanju i nadama većinskog broja glasača, psihološki smatrati legitimnim, iz čega slijedi anesteziranje volje gradjana da javno izraze bunt. Dodatnom psihološkom anesteziranju otpora po ovom pitanju doprinosili bi i najgledaniji i najslušaniji mediji, frekventnijim  izvještavanjem  o “sve većoj podršci” javnog mnjenja ulasku u Crne Gore u NATO.

I još nekoliko značajnih pitanja, koja se odnose na odgovornost političkih aktera u ovom procesu: (1) da li rukovodstva stranaka koje se protive ulasku Crne Gore u NATO razmisljaju o ovim stvarima ili misle da je politika,  a posebno geopolitika tako jednostavna stvar da o ovome ne treba posebno lomiti glavu, a kamoli sa ovim pitanjima upoznavati javnost, (2) kako misle da, uz tvrdjenje i dokazivanje (kao i iskustvo Narodne sloge iz 1996.) da su izbori i referendumi kradeni, Prelazna vlada u kojoj ce biti i predstavnici DPS-a, i SNP-a, i SDP-a (da pomenem samo neke), dakle ratno i antiratno-profiterske stranke (antiratno-profiterska je SDP, koja je 90-tih bila protiv rata, ali njeni ministri su bili, i još su, u vladi i učestvovali u sumnjivim  privatizacijama), kako misle da izbori koje organizuje ovakva Prelazna vlada neće biti kradeni, ako u njima ucestvuju i ove stranke, koje imaju inherentan interes da ne izgube uticaj na vlast (zbog straha da bi, ako jednog dana prevagu u politici odnesu novi i cisti ljudi, mogla biti postavljena  pitanja porijekla i njihove imovine i lustracije), (3) da li to znaci da oni pristaju na potpunu  dekriminalizaciju ratnih i posleratnih cinjenja svih politicara, (4) da li to znači da zaboravljanje i nekažnjavanje kriminala u redovima visoke politike svjesno ostavljaju sledećim generacijama kao neetičko nasledje? I poslednje pitanje: (5) da li se tako ponašaju jer o ovim stvarima ne promišljaju, zato što možda i sami imaju sumnjivo porijeklo imovine ili zbog toga što rade za strane službe?

Sva ova pitanja proističu iz netransparentnog odnosa političkih stranaka prema crnogorskoj javnosti, a ovih dana se to ispoljava  kroz korišćenje nezadovoljstva naroda po socijalnim, ekonomskim i identitetskim pitanjima, u kontekstu pokušaja ubrzanog dovršavanja plana uvodjenja Crne Gore u NATO, i u situaciji nategnutih globalnih odnosa izmedju Zapada i Rusije.

D: Koliko duboko i daleko sežu uzroci sadašnje krize u Crnoj Gori? 

Kuljak: Sadašnja kriza u Crnoj Gori nije jednokratna, jednodimenzionalna kriza. Radi se o sistemskoj krizi, o trajnim i kompleksnim karakteristikama institucija, formalnih i neformalnih, odnosno zakonskih/pisanih i obicajnih/nepisanih, koje se u konkretnim geopolitičkim situacijama, a posebno u procesu tranzicije iz socijalizma u sistem liberalne demokratije, manifestuju na razlicite nacine.

U procesu tranzicije, u kojem se očekivalo da se izvrši prelaz sa formalnih socijalističkih institucija ka formalnim institucijama nekog tipa liberalne demokratije, Crna Gora je skrenula sa tog pravca  i nastavila dominantno da funkcioniše po neformalnim institucijama tradicionalnog tipa (bratstvo, pleme, kumstvo, kafana, ucinjenost  i sl.), koje su u medjuvremenu mutirale u kriminogene institucije mafijaškog tipa (kumstvo, ćutanje, usluga, ponuda koja se ne smije odbiti i sl.). Ovo što sada vidimo kao krizu, to je manifestacija upravo takvih institucionalnih karakteristika  – umjesto vladavine pisanih, formalnih institucija,  znaci zakona, ili na tradicionalnoj etici zasnovanih nepisanih pravila, neformalnih institucija, znaci običaja (čojstvo, data riječ, poštenje i sl.), najveći dio društvenog života odvija se u skladu sa neformalnim institucijama, nepisanim pravilima kriminogenog i mafijaskog tipa. U takvim uslovima, i ekonomija i sve grane vlasti, protivno zakonu, podredjene su malom krugu ljudi, a gradjani svoje nezadovoljstvo i kad iskazu, kao sada na protestima, lako mogu da upadnu u zamku da umjesto vracanja na pravi pravac – ka funkcionisanju po formalnim pravilima (vladavini prava) i po neformalnim pravilima (vladavini obicaja zasnovanih na etici) – budu zadovoljeni ispunjavanjem povrsnih zahtjeva (na primjer, smjena vlasti), a da kriminogeni sistem neformalnih institucija po kojem drustvo funkcionise ostane nepromijenjen, sto ne rjesava sistemsku, institucionalnu krizu vec stvara kratkorocnu iluziju da je kriza rijesena.

Sve manifestne dimenzije krize (ekonomska, socijalna, identitetska), koje su inace svojstvene i razvijenim zemljama, kod nas su dodatno izrazene time sto institucije koje su u Crnoj Gori na djelu, umjesto da djeluju kao korektivna povratna sprega, one ih zbog svog kriminogenog karaktera dodatno uvecavaju.

Mozda je ovdje dobro mjesto da podsjetimo na rijeci Viktora Frankla – da je po buducnost jednog drustva pogubnija moralna od prirodne i nuklearne katastrofe. Morali bi se pitati – zasto? Zato sto se posljedice ovakve krize kasnije uoče, potrebna je dugoročnija predanost da se iz nje izadje, a šanse za izlazak iz nje su manje.

Vratiću se na ovo sto zovemo sadašnjom krizom. Ako se problemi u Crnoj Gori budu “rješavali” bez etičkih kriterijuma, znaci tako da dekriminalizacija postane prinip, da bez političke ili zakonske osude (zabrane rada), nekažnjeno prodju partije koje su vodile državu u vrijeme rata 90-tih, da se ne preispita porijeklo imovine svim političarima, i onima iz vlasti i onima iz opozicije, da se ne sprovede lustracija, onda ne samo da necemo riješiti ovo sto sada vidimo kao krizu, nego iz krize, one prave u kojoj smo, moralne krize, nikada nećemo izaći. A to za budućnost ovog društva znači gore nego da nas je pogodila prirodna ili nuklearna katastrofa. Da do toga ne bi došlo, etiku moramo vratiti u politiku, jer bez etike politika nije ono što treba da bude  – “plemenita vještina mačevanja”.

D: Ko su dominatni akteri krize i kako vidite vezu između unutrašnjih i spoljašnjih aktera?

Kuljak: Generalno,  dominantni akteri krize su neetički političari i neetički intelektualci, ako se takve kategorije uopšte mogu nazvati političarima i intelektualcima.  Budući da političari na kratak rok upravljaju društvom (od jednih izbora do drugih, iako se u Crnoj Gori radi o dugoročnom, dvadesetpetogodišnjem lančanom kontinuitetu kratkoročnih perioda vladavine iste vlasti), a da intelektualci odredjuju pravac društva na dugi rok, onda su ovo kategorije dominantnih aktera, bilo uspjeha bilo kriza jednog društva.

Posebno sada u Crnoj Gori, u: (1) situaciji sistemske i tzv. velike korupcije  i (2) situaciji rješavanja pitanja spoljnopolitičkog i bezbjednosnog pozicioniranja države, političari bi morali da počnu od sebe, primjerom, i da: (1) njihov  prvi korak kada ulaze u politiku (ali i kada izlaze), ili kada se preporučuju za povjerenje gradjana,  bude taj da se na slučaju svakoga od njih sprovede postupak preispitivanja porijekla njihove imovine,  (2)  da se izjasne po pitanju spoljnopolitičke i bezbjednosne orijentacije države i da po tom pitanju informišu i traže mišljenje i izjašnjavanje gradjana kroz (3)  procedure  informisanja, komuniciranja i odlučivanja koje su oslobodjene  uticaja ratnoprofiterskih i antiratno-profiterskih stranaka. Takodje, (4) intelektualci bi morali da, uprkos neslobodnom medijskom prostoru, budu aktivni preko društvenih mreza (realnih i virtuelnih).

Konkretno,  sada u Crnoj Gori, zbog toga sto se ne zalažu za ispunjavanje prethodno navedenih uslova, dominantni akteri krize su rukovodstva svih parlamentarnih političkih partija, kao i, u smislu poslednjeg uslova, najveći dio one kategorije koje smatraju intelektualcima.

Ako želimo da detektujemo vezu izmedju unutrasnjih i spoljnih aktera krize, o kojoj god krizi da se radi, pa i o ovim najnovijim dogadjajima, onda treba dati odgovore na sledeca pitanja: (1) kojim spoljnim akterima odgovaraju unutrasnji akteri koji ne zele da bude provjereno porijeklo njihove  imovine, (2) kojim  spoljnim akterima odgovara da koji unutrasnji akteri intenzivno pominju atlantsku orijentaciju Crne Gore, a kojim spoljnim akterima odgovara da koji unutrasnji akteri kao po komandi sada cute po tom pitanju, (3) kojim spoljnim akterima odgovara da u Prelaznoj vladi, koja bi trebalo da organizuje prve slobodne i fer izbore,  budu i predstavnici partija koje su organizovale sve prethodne izbore,  a koji su bili od strane njih kradeni, i (4) kojim spoljnim akterima ide naruku uredjivacka politika kojih medija, i (5) sa ideologijom kojih spoljnih aktera je u skladu orijentacija mainstream unutrasnjih intelektualaca,  a sa ideologijom kojih spoljnih aktera je u skladu orijentacija heterodoksnih unutrasnjih intelektualaca? Odgovor je jasan – trenutnu prevagu odnose oni  zvanicni unutrasnji akteri na politickoj sceni, mainstream mediji i “intelektualci” koji svog saveznika vide u atlantistickim centrima moci.

D: Da li možete anticipirati razvoj događaja? Kuda ide crnogorsko društvo?

Kuljak: Trenutno, očigledna je intencija  Zapada da Djukanović bude smijenjen i zamijenjen atlantističkim političkim strukturama.  U tom scenariju bi režimski Srbi u Crnoj Gori trebalo da podignu energiju promjena, da dobiju trenutnu “satisfakciju” da su smijenili Djukanovića i da se nadaju da će da budu značajniji faktor u vlasti, u zamjenu za netalasanje na ulazak Crne Gore u NATO, i ne samo Crne Gore nego, putem “poluge”, moguće i Srbije, a i šire, u širem balkanskom scenariju. Medjutim, ukoliko se globalno geopolitičko jačanje Rusije bude prelivalo i na Balkan, onda bi alternativa objedinjavanju istočnog dijela nekadašnjeg jugoslovenskog prostora pod formalnom kapom NATO-a moglo da bude i neka nova državna tvorevina, koja bi čak mogla da ima i formalno neutralnu poziciju, ali uz garantovanje takve pozicije od strane oba geopolitička faktora.  Posebno pitanje za diskusiju je na kojim osnovama bi takva državna zajednica mogla biti  formirana, a da bude održiva.

D: Šta će po Vama biti posljedice aktuelnih društvenih procesa?

Kuljak: Konačno, možemo očekivati zakruživanje geopolitičkog  pozicioniranja Crne Gore i preostalog balkanskog prostora, koji do sada jos formalno nije uključen u NATO.  Kakvo će to pozicioniranje biti, zavisi i od svijesti i od agilnosti unutrasnjih aktera, u kontekstu sadašnjih geopolitičkih odnosa.  Pored toga, na političku scenu stupa nova generacija ljudi, koja sa sobom nosi i dio društvenog nasledja, i onaj dio koji spada u njihov domen slobode odlučivanja i odgovornosti. Štafeta jos nije predata.

Mirjana Kuljak je docent na Ekonomskom fakultetu Univerziteta Crne Gore, oblast poslovne ekonomije.  Magistrirala na Ekonomskom fakultetu Univerziteta u Beogradu, doktorsko istraživanje radila na Strathclyde University u Glasgow-u, kao Chevening stipendista Britanske vlade. Doktorirala na Univerzitetu Crne Gore na problematici komparativnih sistema korporativnog upravljanja. Kao gostujući istraživac bila je na Katz Business School, University of Pittsburgh, a kao gostujući predavač u okviru CEEPUS Programa predavala na Ekonomskom fakultetu u Skadru( University of Shkodra), Ekonomskom fakultetu u Beču, (Vienna University of Economics and Business), i na Ekonomskom fakultetu Univerziteta u Beogradu. Specijalistička oblast usavršavanja obuhvata programe upravljanja malim biznisom (Evropski centar za mir i razvoj, Beograd), sistema kvaliteta ISO 9000, kao i program razvoja menadzera (Stirling, Skotska). Autor je preko četrdeset radova (monografije, knjige, prevodi, istrazivacki i strucni radovi). Pored rada na Univerzitetu Crne Gore, radnog iskustvo obuhvata rad u Sluzbi društvenog knjigovodstva Crne Gore, konsultantski i stručni rad kao nacionalni ekspert na projektu  Varieties of Democracy Project, University of Notre Dame, kao i na nekoliko programa  UNDP-a Crne Gore (Strategije smanjenja siromaštva, Procjena nastanka rizika korupcije u privatizaciji i javnim nabavkama),  poslanik Liberalnog saveza Crne Gore u Skupštini Crne Gore. Članstvo u strucnim i drustvenim organizacijama ukljucuje:  South East Europe Corporate Governance Academic Network (SEECGAN), Institut za standardizaciju Crne Gore –  Tehnički kommitet za društvenu odgovornost, Mreža za društvenu odgovornost (Nacionalni savjet za održivi   razvoj Crne Gore), Savjet  Unije poslodavaca Crne Gore,  Nansen Dialogue Network, Crna Gora, Naučno društvo ekonomista Jugoslavije, Beograd, British Chevening Society, Velika Britanija.

izvor: disput.me