Protesti protiv crnogorske vlasti održani u Podgorici 24. oktobra 2015. godine su završeni rastjerivanjem demonstranata od strane policije. Nakon što je predsjednik Savjeta za građansku kontrolu rada policije, mr Aleksandar Saša Zeković podnio zahtjev za dostavljanje kompletnog Izvještaja Komisije za utvrđivanje okolnosti upotrebe sredstava prinude, policija je to i uradila, a kompletan Izvještaj se može pogledati ovdje.
Šta je sve korišćeno od hemijskih sredstava
U izvještaju se može pročitati da je kompletna policija (Posebna jedinica, CB Podgorica, CB Nikšić, CB Budva, CB Pljevlja, CB Bijelo Polje, CB Bar, CB Herceg Novi, CB Berane i SAJ) koristila sledeća hemijska sredstva protiv demonstranata:
- BRS AF-1 je eksplozivna hemijska ručna bomba sa praškastim suzavcem CS1 koji se prilikom eksplozije rasprši u okolni vazduh izazivajući privremeno onesposobljavanje ljudi bez zaštitne maske u trajanju od desetak minuta. Proizvođač ove bombe je kompanija “Trajal” iz Kruševca, a kompletna specifikacija se može pročitati ovdje.
BOMBA RUČNA SPECIJALNA M79 AF-1
- BRS AG-1 je pirotehnička ručna bomba punjena suzavcem CS. Suzavac dospijeva u atmosferu sagorijevanjem pirotehničke smješe i otparavanjem, a zatim se naglim hlađenjem sublimiše u čvrste čestice koje u vazduhu obrazuju otrovni dim. Proizvođač ove bombe je kompanija “Trajal” iz Kruševca, a kompletna specifikacija se može pročitati ovdje.
BOMBA RUČNA SPECIJALNA M79 AG-1
- Ručna šok fleš bomba se aktivira uklanjanjem osigurača sa upaljača tipa kašikar. Posle vremenskog usporenja od 3,5±0,5s dolazi do detonacije, emituje se intenzivno jak prasak, minimalne jačine od 120dB, propraćen jakim bljeskom od 7 miliona cd. Kod nezaštićenog ljudstva javlja se privremeno slepilo, gluvoća, zujanje u ušima i gubitak koordinacije i ravnoteže. Bomba je namijenjena za korišćenje na otvorenom i zatvorenom prostoru. Materijal kartonskog umetka nakon detonacije nema parčadno dejstvo, ne dolazi do povrede ljudstva, niti do izazivanja požara. Proizvođač ove bombe je kompanija “Trajal” iz Kruševca, a kompletna specifikacija se može pročitati ovdje.
- Projektili suzavca ispaljivani iz Sherlmully puške 38mm – policija nije navela koje tačno patrone je koristila za ovu pušku, ali na osnovu iskorišćenih patrona nađenih na ulici, znamo da je riječ o CS NEUTRALIZING CARTRIDGE MN-01 i THREE-PART HAND GRENADE – CS (RB/T- CS). Obje sadrže CS gas, ali u manjoj količini nego ručne bombe.
Iskorišćeni projektili sa protesta
Koliko je upotrijebljeno hemijskih sredstava
Prije svega, potrebno je objasniti šta je CS gas (tear gas ili suzavac).
Suzavac je specijalno hemijsko ručno ili puščano sredstvo uglavnom na bazi CS-a (klorobenzilidenemalonoonitrila) ili defenola. U suštini, ovo je sredstvo za zaštitu i obavezno je korišćenje gas-maske. Može biti pakovan u raznim oblicima i ambalaži (većinom u metalnom (aluminijskom)). Kad je u obliku ručne bombe u valjkastom obliku sa inicijalnim zapaljivim upaljačem, onda mu zapaljiva želatinska smjesa iznosi od 150-200g, a ako je namijenjen za puščano ispaljenje, tada mu težina iznosi oko 100g. Ovakva sredstva su zabranjena za normalnu upotrebu i prodaju u gorenavedenim oblicima, jer su kao takvi dozvoljeni samo policiji i vojsci.
Kod zatrovane osobe CS gasom se javlja nadražaj očiju, peckanje, nemogućnost gledanja, jako suzenje, kašalj, otežano disanje i gušenje. Takođe, raspršeni prah se taloži na odjeći, predmetima, na tlo i zidove, kontaminira ih i čini ih neupotrebljivim dok se ne dekontaminiraju.
Prema zvaničnom policijskom Izvještaju, koji je linkovan iznad, policija je na noć protesta ispalila ukupno:
- 145 projektila suzavca
- 47 ručnih suzavaca
- 13 šok bombi
Napomena: Iako postoje tvrdnje da je na nekim lokacijama korišćeno više suzavca, ili da neke nisu uopšte evidentirane u izvještaju (poput lokacije kod Hrama Hristovog vaskrsenja gdje je, prema Izvještaju, bačeno samo 3 suzavca), u daljem tekstu će biti obrađeni samo podaci koje je policija dostavila u ovom Izvještaju.
Na sledećoj slici se može vidjeti kompletan prikaz svih bačenih suzavaca.
Projektili punjeni CS materijom
BRS AF-1 ručna bomba
BRS AG-1 ručna bomba
Ručna šok-fleš bomba
Kliknite za veću sliku
Slijedi slika užeg centra grada, gdje se vidi da je najveća koncetracija suzavaca bila na bulevaru Svetog Petra Cetinjskog, ispred zgrade Skupštine Crne Gore
Kliknite za veću sliku
Detaljan prikaz samog bulevara ispred Skupštine možete vidjeti na sledećoj slici. Skoro 100 suzavaca je bačeno u tom predjelu.
Kliknite za veću sliku
Postoji i opcija prikaza detaljne mape, sa detaljnim prikazom svakog bačenog hemijskog sredstva (kliknite na donji link)
Interaktivna mapa
Da li je bilo prekomjerne upotrebe hemijskih sredstava?
U knjizi “Acute Exposure Guideline Levels for Selected Airborne Chemicals“, izdatu 2014. godine od strane Committee on Acute Exposure Guideline Levels; Committee on Toxicology; Board on Environmental Studies and Toxicology; Division on Earth and Life Studies; National Research Council postoji posebno poglavlje u kojem se obrađuje uticaj CS čestica na zdravlje čovjeka. Kompletno poglavlje se može vidjeti ovdje.
Prema knjizi, AEGL je parametar kojim se prikazuje kako na ljude utiče izlaganje određenoj koncetraciji CS čestica u određenom vremenskom periodu (od 10 minuta do 8 sati), i razlikuje se prema nivoima toksičnosti, te imamo tri nivoa:
- AEGL-1 je koncetracija CS čestica u vazduhu (izražena u miligramima po metru kubnom vazduha – mg/m3) koja kod običnih ljudi izaziva nelagodu i blagu iritaciju disajnh organa. Efekti nisu trajni i ne onesposobljavaju ljude, a simptomi prestaju samim prestankom izloženosti česticama.
- AEGL-2 je koncetracija CS čestica u vazduhu (mg/m3) iznad koje ljudi osjećaju sledeće simptome: nadražaj očiju, peckanje, nemogućnost gledanja, jako suzenje, kašalj, otežano disanje i gušenje. U nekim slučajevima, ova koncetracija može izazvati i trajnije posledice ili može potpuno onemogućiti čovjeka da pobjegne sa mjesta gdje je povećana koncetracija.
- AEGL-3 je koncetracija CS čestica (mg/m3) iznad koje se čovjekov život dovodi u pitanje tj. izloženost tolikoj koncetraciji može dovesti do smrti.
Osim same koncetracije, bitna je i vremenska izloženost istoj, a u sledećoj tabeli su prikazani ti podaci:
| Classification | 10 min | 30 min | 1 h | 4 h | 8 h | End Point (Reference) |
|---|---|---|---|---|---|---|
| AEGL-1 (nondisabling) | NRa | NRa | NRa | NRa | NRa | Insufficient data |
| AEGL-2 (disabling) | 0.083 mg/m3 | 0.083 mg/m3 | 0.083 mg/m3 | 0.083 mg/m3 | 0.083 mg/m3 | Ocular, nasal, and throat irritation in humans (Beswick et al. 1972) |
| AEGL-3 (lethal) | 140 mg/m3 | 29 mg/m3 | 11 mg/m3 | 1.5 mg/m3 | 1.5 mg/m3 | Threshold for lethality (LC01) in rats (McNamara et al. 1969; Ballantyne and Callaway 1972; Ballantyne and Swanston 1978) |
Koncetracija CS čestica od 4mg/m3 je dovoljna da rastjera demonstrante u roku od minut, a koncetracija od 10mg/m3 će u istom periodu rastjerati istreniranu vojsku. Dovoljna je koncetracija od 0.004 mg/m3 za iritaciju očiju, a 0.023 za iritaciju disajnih organa (izloženost u trajanju od 1 minut).
Zvanično, ne postoji slučaj nečije smrti od CS čestica, ali postoji mnogo slučajeva koji nisu dokazani.
Proračun koncetracije CS čestica na protestu u Podgorici
Površina na kojoj je bio protest i na kom se desio inicijalna intervencija policije ima površinu od oko 17500 m2.
Prema policijskom Izvještaju, u periodu od 22:00 do 22:30, je na označenoj površini bačeno ukupno:
- 72 projektila suzavca
- 16 ručnih bombi BRS AF-1
- 11 ručnih bombi BRS AG-1
Što je prema specifikaciji sa sajta proizvođača ukupno 5478 grama CS čestica ili oko 5 i po miliona miligrama čestica.
Čestice CS su teže od vazduha, pa se nakon inicijalnog raspršivanja polako spuštaju prema tlu, ostajući na površini koja se tretira kao kontaminirana. Slike sa protesta pokazuju da se oblaci čestica nisu rasprostirali visočije od 6-8 metara, što znači da je ukupna zapremina označenog prostora ispred Skupštine oko 140 hiljada kubnih metara (površina pomnožena sa visinom od 8 metara). Dana 24. oktobra, vjetar je bio zanemarljivo mali u Podgorici (detaljna analiza na ovom linku), što znači da je rasprostranjivanje čestica išlo sporije (čak se i par dana nakon protesta osjećao suzavac ispred Skupštine). U daljem proračunu ćemo zanemariti i dolazak čestica sa okolnih mjesta (Kraljev park, hotel Crna Gora, Blažov most, Njegošev park, Trg Republike…).
Dakle, koncetracija CS čestica, u noći 24. oktobra između 22:00 i 22:30, ispred Skupštine je teorijski mogla dostizati i do 39 mg/m3, što po gornjoj tabeli duboko zalazi u AEGL-3 nivo, što se može okončati i smrtnim ishodom ili trajnim posledicama po zdravlje. Sve ovo je pod pretpostavkom da su čestice bile potpuno ravnomjerno rasporedjene (sigurno je bilo klastera sa većom koncetracijom).
Još jednom se napominje da postoje indicije da policija u svom izvještaju nije navela sve podatke, što proračunatu koncetraciju može učiniti još većom. Nažalost, na licu mjesta nije postojao uređaj za mjerenje CS čestica.
javniservis.me 
Upućeno Građanskom savjetu za kontrolu policije 26.11.2015. godine:
Poštovani,
u subotu 24.10.2015. policija je razbila proteste koji su se održavali ispred Skupštine Crne Gore. Tom prilikom su korišćena hemijska sredstva.
Moja kuća se nalazi u naselju Drač, oko 300 metara vazdušne linije od mjesta održavanja protesta. Samohrani sam otac malodobnog djeteta (ime i prezime) koji ima četiri godine. Dok sam ja preko TV pratio izvještaje o događanjima dijete mi je spavalo u sobi, a prozor na sobi je bio odškrinut. Nešto poslije 23h dijete se probudilo, počelo da plače i vrišti. Kada sam ušao u sobu, u svojoj kući dakle, osjetio sam štipanje, nadražaje nosa i očiju, i sam sam osjetio poslijedice dok sam uznevjeren uzeo dijete iz kreveta, pružio mu prvu pomoć, smirio ga. Noć smo proveli u dnevnom boravku, jer je soba u koju spavamo ja i dijete bila neupotrebljiva za noćenje.
Dakle, smatram,
da je policija prekomjerenom upotrebom hemijskih sredstava ugrozila sve garđane Glavnog grada u širem krugu centra Podgorice, i moje dijete lično, pri tom ne obavještavajući građane preko sredstava javnog informisanja da su upotrebljene enormne količone hemijska sredstava širom Podgorice a ne samo ispred Skupštine gdje se održavao skup, te je tako ugrozila zdravlje, izazvala paniku i neprijatnosti meni i mom djetetu koji smo se u vrijeme upotrebe hemijskih sredstava nalazili u svojoj kući.
Zbog navedenog tražim da se po Zakonu kazne komandno odgovorni koji su napravili navedeni propust, i nijesu preko sredstava javnog informisanja, prije svega Javnog servisa, obavjestili da građani šireg centra Podgorice treba da preduzmu određene mjere, prije svega da zatvore sve prozore i mjesta za ventalicaju, kako u svojim kućama i stanovima ne bi bili izloženi dejstvu hemijskih sredstava upotrebljenih od strane policije.
Žalbu ću uputiti i Savjetu RTCG zbog neobavještavanja javnosti o navedenom, što je bila dužna.
Ovo je nevjerovatno izivljavane i toliko prekomjerno prekoracenje da covjeku zastane dah! Ja se nadan da ce ipak kad tad za ovo neko odgovarati!
Posledice ovolike upotrebe hemijskih sredstava tek ce da osjete!
Na ovoj mapi ne stoji da su najmanje deset suzavaca ispalili na lijevoj strani Blažovog mosta u onom parku prema sportskom centru Morača. Ja sam tom rutom bježao i zasipali su nas duž one šume/parka. Poslednji suzavac koji sam ja vidio je pao 30ak metara od hotela Podgorica.
Na mapi ne postoji ni traga od suzavaca ispaljenih u ulici Stanka Dragojevica neposredno nakon izbijanja nereda. Te noci sam bio ispred Skupstine CG u svojstvu akreditovanog novinara jednog stranog (zapadnog) medija. Mnogo puta sam u proslosti gutao suzavac, ali ono sto je te noci ispaljeno bilo je izivljavanje tj. trovanje svih prisutnih koji nisu nosili maske, i svih gradjana koji zive u sirem centru PG, ukljucujuci i djecu. Nedjelju dana kasnije primljen sam u bolnicu zbog srcanih smetnji a koji dan kasnije ugradjen mi je stent na lijevog koronarnoj arteriji, koja je bila skoro zacepljena. Ne bi bilo lose provjeriti srce, jetru i pluca, oce to da strada od toliko otrova…
Ovo je demonski pir a ne gušenje demostracija.
Ima mnogo ljudi sa ozbiljnim zdrastvenim problemima nakon upotrebe onih bojnih otrova.Što je sa trojicom policajaca koji su bili hospitalizovani od trovanja?
Ko će pomoći da se uradi ozbiljnije istraživanje?